Jak Emotion Focused Therapy pomaga młodzieży i ich opiekunom odnaleźć bezpieczeństwo w relacjach?

Chciałbym podzielić się moimi refleksjami na temat Emotion Focused Therapy dla Młodzieży (EFT for Youth). To podejście jest dla mnie wyjątkowe, nie tylko jako psychoterapeuty, ale także jako osoby, która głęboko wierzy w zdolność dzieci i młodzieży do adaptacji i rozwoju. Dzięki poznaniu modelu psychoterapii, jakim jest EFT for Youth, wróciłem do pracy z młodzieżą po dłuższej przerwie. Wcześniej zwątpiłem, bo czułem bezradność i niepewność w momentach, kiedy trzeba było sięgnąć głębiej i pracować z tym, co najbardziej boli młodego człowieka. Bałem się, że mogę zrobić coś, co pogorszy sytuację. Czułem obawy, bezsilność i brak kompetencji, kiedy przychodziło do rozmów i włączania rodziców moich młodych klientów. Było dla mnie jasne, że rodzice potrzebują wsparcia i należy ich również włączać w proces terapii ich dziecka. Niestety, nie wiedziałem, jak to robić skutecznie i z namysłem, aby to włączanie miało sens zarówno dla rodzica, jak i nastolatka.

Kiedy poznałem model EFT dla Młodzieży i Opiekunów, poczułem, że jestem w domu. Otrzymałem mapę terenu oraz kompas, jak mądrze nawigować w tym złożonym i często niełatwym obszarze, jakim jest psychoterapia nastolatka i jego opiekuna. Była to również odpowiedź na moją głębszą intuicję odnośnie tego, jak pracować z młodzieżą oraz rodzicami i opiekunami w ramach psychoterapii. Wcześniejsze znane mi modele terapii nastolatka skupiały się raczej na procesach dziecka, ale pomijały proces, którego doświadcza rodzic. Dzisiaj już wiem, że terapia nastolatka to również terapia rodzica. Dziecko potrzebuje rodzica, a rodzic potrzebuje naszego wsparcia! W tym tekście chcę krótko opisać, jak widzimy te dwa ścieki pracy.

W EFT dla Młodzieży i Opiekunów wyróżniają się dwie główne ścieżki pracy oraz unikalne podejście do procesu zmiany, który opiera się na optymalnym przetwarzaniu doświadczenia emocjonalnego oraz rekonsolidacji pamięci emocjonalnej. Dla mnie istotną informacją o EFT dla Młodzieży jest to, że poddaje się weryfikacji w badaniach podobnie jak całe EFT, bo to jest nasz złoty standard. Teraz chciałbym skoncentrować się na praktyce pracy z nastolatkiem i opiekunami – znaczeniu tego podejścia i szczególnej wartości, którą widzę w mojej codziennej pracy.

Lękowe przywiązanie – czy na pewno takie złe?

Lękowe wzorce przywiązania często są postrzegane jako coś, co należy zmienić, jako źródło problemów do rozwiązania. Wiele interwencji terapeutycznych dąży do zmiany lękowego przywiązania w przywiązanie bardziej bezpieczne. Z całą pewnością jest to ważny cel. Ale czy na pewno wystarczający?

W EFT for Youth patrzymy na lękowe przywiązanie i przywiązanie w ogóle, nie jak na coś co jest utrwaloną cechą. Z naszej perspektywy jest to pewien zestaw strategii, z których dziecko korzysta w odpowiedzi na swoje środowisko. Strategie te mają służyć zaspokajaniu potrzeb, znajdowaniu bezpieczeństwa oraz radzeniu sobie z emocjami w odpowiedzi na środowisko relacyjne. To brzmi jak coś szalenie ważnego, prawda? Właśnie takie jest! Dlatego nie możemy odbierać ich dziecku ani go naprawiać. Przede wszystkim dlatego, że ono nie jest uszkodzone. Ono wykazuje się głęboką mądrością w odnajdowaniu się w swojej rzeczywistości jaka została mu dana. Postrzegamy te strategie jako adaptacyjne – dziecka i nastolatka, które starają się zapewnić sobie bezpieczeństwo w relacji oraz komfort emocjonalny.

Jeśli pracujesz z młodzieżą, to pewnie niejednokrotnie pomyślałeś/aś lub wypowiedziałeś/aś zdanie w stylu: „my tu z dzieckiem robimy ciężką pracę, ale ono później wraca do domu!”. Rozumiem Cię w tym trudzie i czuję jak bardzo to zdanie jest prawdziwe. Co dalej z tym?

Naszym celem nie jest jedynie zmiana lękowych strategii przywiązaniowych, bo one są dziecku potrzebne. Dziecko, którego potrzeby emocjonalne nie są odpowiednio zaspokajane, wypracowuje sposób na adaptację – wypracowuje strategie, które mają na celu zapewnienie sobie opieki i zminimalizowanie ryzyka odrzucenia; a tym samym kontynuacji bólu emocjonalnego. Patrzymy na ten mechanizm nie jak na coś, co trzeba „naprawić”, ale jak na piękną (choć czasem trudną) adaptację do warunków, które nie zawsze sprzyjały rozwojowi. Naszym zadaniem jako terapeutów nie jest więc zmienianie dziecka, ale wspieranie go w tworzeniu środowiska (wewnętrznego i zewnętrznego), w którym będzie mogło czuć się bezpieczne. Pragniemy, aby jego potrzeby emocjonalne były zauważane i respektowane, by mogło ono rozwijać się z pełną wiarą w to, że zasługuje na troskę i miłość. W praktyce EFT dla Młodzieży i Opiekunów oznacza to, że będziemy pracować aktywnie, doświadczeniowo nad przekształceniem bólu emocjonalnego dziecka, który powstał z powodu chronicznie niezaspokojonych potrzeb w przeszłości, ale jednocześnie cały czas będziemy chcieli myśleć o tym jak angażować rodziców/opiekunów w taki sposób, który będzie tworzyć warunki dla dziecka do korzystania z bezpiecznych strategii przywiązaniowych.

Dwie ścieżki wsparcia w EFT dla Młodzieży

Jak więc to robimy? Pracujemy na dwóch głównych ścieżkach:

1. Korektywne doświadczenie emocjonalne wewnątrzne

   Pierwsza ścieżka to korektywne doświadczenie emocjonalne, które odbywa się wewnątrz świata emocji nastolatka. Chodzi tu o odwrócenie skutków chronicznie niezaspokojonych potrzeb. Potrzeby, o których mowa, to:

   • Poczucie bycia widzianym, docenianym, akceptowanym takim, jakie jest. Kiedy te potrzeby nie są zaspokajane, może pojawić się wstyd – poczucie, że „coś jest ze mną nie tak”, „jestem uszkodzony, nie do kochania”, „jestem nieadekwatny”.
   • Poczucie bycia przyjętym, odzwierciedlonym emocjonalnie, wspieranym w emocjach. Brak zaspokojenia tych potrzeb prowadzi często do poczucia samotnego opuszczenia.
   • Poczucie bycia chronionym, wspieranym, przebywania w bezpiecznym otoczeniu. Gdy te potrzeby nie są zaspokojone, mogą pojawić się chroniczny lęk i niepokój, a nawet przerażenie związane z traumą.

   Aby pomóc nastolatkowi przetworzyć powstały ból emocjonalny oraz powiązane z nim nieadaptacyjne procesy wewnątrzpsychiczne (samo-blokowanie emocji, okrutny krytyk wewnętrzny, self-worrying), korzystamy z głębokiego dostrojenia, aktywnych interwencji empatycznych i pracy z niewerbalną ekspresją emocji. Jednym z kluczowych narzędzi jest technika pracy z „pustym krzesłem”, co angażuje różne obszary mózgu – zarówno te odpowiedzialne za przetwarzanie emocji, jak i te związane z ich wyrażaniem przez ciało.

   • Wyrażanie emocji w technice „pustego krzesła”: Przekształcenie emocji za pomocą pustego krzesła jest jednym z narzędzi, które stosujemy w Emotion Focused Therapy dla Młodzieży i Opiekunów, aby pomóc nastolatkowi przetworzyć emocjonalny ból, który nagromadził się przez lata. Ta technika aktywizuje różne obszary mózgu, zarówno te odpowiedzialne za przetwarzanie emocji, jak i za ich wyrażanie poprzez ciało, co sprawia, że jest niezwykle skuteczna w przetwarzaniu emocji na głębokim poziomie.
   • Aktywacja Obszarów  Odpowiedzilanych za Głębokie Przetwarzanie Emocjocji: Technika angażuje silnie układ limbiczny, w tym amygdalę, która jest kluczowa w przetwarzaniu emocji takich jak strach, złość czy smutek. Badania przeprowadzone przez Joseph LeDoux (1996) pokazują, że amygdala odgrywa kluczową rolę w przetwarzaniu intensywnych emocji.
   • Zaangażowanie Sieci Neuronalnej w Wyobrażonej Interakcji: Wyobrażanie sobie rozmowy z inną osobą (lub częścią siebie) aktywuje sieci neuronowe związane z empatią i teorią umysłu, takie jak kora przedczołowa przyśrodkowa (medial prefrontal cortex) oraz zakręt obręczy (cingulate gyrus). Prace Naomi Eisenberger i Matthew Lieberman (2004) pokazują, że zaangażowanie tych struktur mózgu jest związane z przetwarzaniem empatii i społecznych interakcji, co umożliwia uczestnikom doświadczanie głębokich emocji w kontekście relacyjnym.
   • Interakcja Sensomotoryczna: Aktywność w obszarach odpowiedzialnych za ruch i percepcję ciała, takich jak zakręt przedni (anterior insula) oraz kora motoryczna, wspiera głębsze zaangażowanie emocjonalne i fizyczne wyrażanie uczuć. Antonio Damasio, w swoich pracach (np. The Feeling of What Happens), podkreślał znaczenie integracji emocji i reakcji ciała, pokazując, że pełne zrozumienie emocji wymaga uwzględnienia ich fizycznych przejawów. Prace takich badaczy jak Bessel van der Kolk (The Body Keeps the Score) również zwracają uwagę na to, jak ciało odgrywa kluczową rolę w przetwarzaniu emocji i traum, co wzmacnia skuteczność podejścia opartego na ekspresji emocji z uwzględnieniem procesu ciała.
2. Korektywne doświadczenie emocjonalne w interakcji rodzic-nastolatek

   Druga ścieżka to korektywne doświadczenie emocjonalne w interakcji rodzic-nastolatek. Ta praca jest mi szczególnie bliska, ponieważ EFT dla Młodzieży daje terapeucie dużą elastyczność we włączaniu rodzica w proces terapii nastolatka, a jednocześnie kompas i mapę do pracy z rodzicami i nastolatkami. W praktyce praca ta może przybierać różne formy:

   • Sesje równoległe – osobna praca z rodzicem i nastolatkiem nad tym samym celem.
   • Sesje wspólne – praca nad emocjami bezpośrednio w relacji rodzic-dziecko.
   • Czas wydzielony na wspólne spotkania – każda ze stron pracuje przy wsparciu terapeuty w kierunku tego samego celu, ale w sposób dostosowany do własnych potrzeb i możliwości.

   Dzięki temu sposobowi pracy pomagamy rodzicom również w tym, żeby przestali poszukiwać „instrukcji obsługi” do swoich dzieci. Pomagamy im porzucić poszukiwanie schematycznych rozwiązań, które płyną z zewnątrz. W zamian za to wspieramy ich w głębokim zrozumieniu tej niepowtarzalnej istoty, jaką jest ich dziecko, razem ze wszystkimi jej uwarunkowaniami: temperamentalnymi, genetycznymi, emocjonalnymi. Dajemy rodzicom kompas i mapę, żeby mogli rozumieć system sygnalizacyjny, który mają ich dzieci, żeby lepiej rozumieli ich emocje, które starają się nawigować ich na dobry kurs, ale trzeba czytać te sygnały adekwatnie. Kiedy się  czyta (i pisze) te słowa wydaje się to łatwe, ale jak to zrobić? To jest słuszne pytanie! Jak wiemy praktyki, dziecko w terapii niejednokrotnie jest szybciej gotowe do wyrażania potrzeb i otrzymywania wsparcia, niż rodzice są gotowi do przyjmowania emocji i potrzeb dziecka oraz udzielania adekwatnego wsparcia. EFT for Youth wyposaża nas w wiedzę i 'narzędzia’ do pracy z rodzicem, żeby pomóc mu przezwyciężać emocjonalne blokady rodzicielskie, takie jak: lęk, wstyd, poczucie winy, bezradność, brak nadziei, brak adekwatnych umiejętności, własne przeszłe doświadczenia z Ważnymi Dorosłymi. Dopóki my jako terapeuci nie zobaczymy dziecka w rodzicu i nie wesprzemy go, dopóty on nie będzie w stanie zobaczyć i wesprzeć swojego dziecka. Poprzez pracę opartą na głębokim empatycznym dostrojeniu, wiedzę o procesach emocjonalnych, znajomości ich dziecka, jego potrzeb i bólu emocjonalnego oraz aktywnych narzędzi doświadczeniowych; my jako terapeuci możemy precyzyjnie namierzać te procesy emocjonalne, które nie pozwalają rodzicowi adekwatnie reagować na swoje dziecko zgodnie z tym, co dziecko mu sygnalizuje.

   Rodzice przy wsparciu terapeuty stają się bardziej elastyczni i dostępni emocjonalnie w odpowiedzi na potrzeby swojego dziecka. W EFT-Y nie chodzi o uniwersalne rozwiązania – chodzi o rozwijanie umiejętności rozpoznawania sygnałów emocjonalnych i elastycznego odpowiadania na nie- Nawigowanie za pomocą emocji.

Relacja, która leczy – najpiękniejsze w EFT for Youth

W taki sposób uruchamiamy pewne adaptacyjne sprzężenie zwrotne, które staje się pięknym cyklem pomiędzy dzieckiem i rodzicem. Gdy rodzice zaczynają zauważać efekty swoich adaptacyjnych reakcji i uczą się, co działa w  kontakcie z ich dzieckiem. Dziecko z kolei zaczyna doprecyzowywać swoje sygnały, a relacja staje się dynamicznym procesem wzajemnego dostrajania i reagowania na potrzeby. To powstaje relacja, która leczy i przekształca. Praca z rodzicami to często także praca nad ich własnymi blokadami emocjonalnymi – nad tymi, które uniemożliwiają im reagowanie w sposób bardziej wspierający, bardziej bezpieczny. To niezwykle transformujący aspekt terapii, który wpływa nie tylko na sesje, ale też na codzienne życie rodzinne, budując relację pełną miłości i bezpieczeństwa. EFT dla Młodzieży i Opiekunów, to taki sposób bycia z członkami rodziny, który charakteryzuje się autentycznym docenieniem, ciepłem i zrozumieniem, opierające się na głębokiej wierze w to, że każde dziecko, kiedy jego potrzeby emocjonalne są zauważane, może  rozwijać i znajdować najlepsze dla siebie ścieżki